Karadeniz’in kalbinde, Samsun’un Çarşamba ilçesinde doğan “Çarşamba Ayakkabısı”, yüz yılı aşkın geçmişe sahip bir zanaatkârlık örneğidir. Yalnızca el yapımı üretilen bu ayakkabılar; doğal deriden, geleneksel tekniklerle, ustadan çırağa aktarılan bilgilerle üretilir. Türkiye’de coğrafi işaret tescili alan nadir geleneksel ayakkabılardan biridir.
🧵 Tarihçesi ve Kökeni
Çarşamba Ayakkabısı’nın tarihi 19. yüzyıl sonlarına kadar uzanıyor. İlk kez Osmanlı döneminde, yerel halkın günlük kullanımı için üretildi. Özellikle tarla işlerinde sağlamlığıyla öne çıkması, bu ayakkabının ününü kısa sürede yaydı.
Ayakkabının özgün yapısı, yöre iklimine ve coğrafyasına uygun olarak geliştirilmişti. Nehir kenarında yürürken zemine zarar vermemesi, uzun süre ayakta kalmaya elverişli yapısı ve suya dayanıklı olması nedeniyle çiftçiler, köylüler ve pazarcılar tarafından yoğun olarak tercih edildi.
🧶 Nasıl Yapılıyor? Üretim Süreci
Kullanılan Malzemeler:
Dana derisi (hakiki)
Katranla işlenmiş ökçe tabanı
Keçi yünü (iç astar için geleneksel kullanımı)
Bal mumu (dikişlerde dayanıklılık artırmak için)
El işi iğne ve kalıplar
Adım Adım Üretim:
Deri Seçimi ve Şekillendirme: Deri, doğal malzemelerle işlenir ve özel kalıplarda ayakkabı formuna getirilir.
El Dikişi: Ayakkabı, makinaya girmeden tamamen elde dikilir. Çift iğne tekniği kullanılır.
Taban Sabitleme: Katranlı taban hem dayanıklılık hem de su geçirmezlik sağlar.
Cilalama ve Fırçalama: Bal mumu ile parlatılır, son kontroller yapılır.
Bu süreç ortalama 2 gün sürer ve her bir ayakkabı, usta imzası taşıyan özgün bir eserdir.
📍 Coğrafi İşaret Tescili
2012 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaret tescili alarak “Çarşamba Ayakkabısı” adı korunmaya alınmıştır. Böylece bu ayakkabılar sadece Samsun’un Çarşamba ilçesinde üretilip bu isimle satılabilir. Tescil, kültürel mirasın sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşır.
🧭 Kültürel ve Ekonomik Önemi
Çarşamba Ayakkabısı, sadece bir giysi değil; aynı zamanda bir kimliktir. Özellikle yöresel düğünlerde, halk oyunlarında ve geleneksel festivallerde hâlâ giyilir. Turistik değerinin farkına varılmasıyla birlikte üretimi yeniden canlanmış, genç ustalar yetişmeye başlamıştır.
🌍 Yurt Dışında da İlgi Görüyor
Son yıllarda yapılan tanıtım çalışmaları ile bu ayakkabılar Almanya, Hollanda ve Japonya gibi ülkelerde geleneksel ürün tutkunları arasında rağbet görmeye başlamıştır. El emeği ve doğal malzeme ile üretilmesi sayesinde ekolojik ürün arayan yabancıların ilgisini çekiyor.
📸 Sosyal Medyada Yükselişi
Instagram ve TikTok’ta geleneksel ürünleri tanıtan hesapların “kültürel miras” etiketleriyle yaptığı paylaşımlar, Çarşamba Ayakkabısı'nı genç kuşağın da radarına soktu. Bu sayede yeni üreticiler için ekonomik bir fırsat doğdu.
🛍 Nerede Satılır?
Çarşamba’da kurulan “El Sanatları Kooperatifi” ve birkaç usta tarafından bireysel olarak üretimi sürdürülüyor. Online olarak da satışları mevcut. Genellikle siparişle hazırlanıyor ve her çift, sahibine özel olarak şekilleniyor.
🔍 İlginç Bilgiler
Her usta, ayakkabının içine kendi işaretini bırakır. Bu bir tür imza sayılır.
Çarşamba Ayakkabısı’nın 1920’lerde asker postalı olarak da kullanıldığı biliniyor.
Bazı modeller 30 yıla kadar dayanabiliyor.
Derisi özel olarak Samsun-Terme bölgesindeki tabakhanelerden temin edilir.
🧩 Sık Sorulan Sorular
Çarşamba Ayakkabısı vegan mı?
Hayır, hakiki deri kullanıldığı için vegan değildir.
Su geçirmez mi?
Katranlı tabanı sayesinde suya dayanıklıdır ama tamamen su geçirmez değildir.
Günlük giyime uygun mu?
Kesinlikle evet. Doğru kalıpta yapıldığında şehir içinde bile rahatlıkla giyilebilir.
