Samsun; bir yanda modernleşen şehir merkeziyle, diğer yanda geçmişin izlerini taşıyan sıra dışı yapılarıyla dikkat çeken bir Karadeniz şehri. Özellikle Vezirköprü, Ladik, Havza, Bafra ve Asarcık gibi ilçelerde karşımıza çıkan taş evler, ahşap konaklar ve zamanla harabeye dönüşen yapılar, hem mimari hem de kültürel miras açısından büyük önem taşıyor.
Taşın Ruhunu Taşıyan Evler: Vezirköprü Taş Evleri
Bölge: Vezirköprü Arasta ve çevresi
Malzeme: Kalker taş, doğal harç
Özellik: Soğuk tutan kalın duvarlar, kışa dayanıklı yapı sistemi
Vezirköprü, Samsun’un taş mimarisinin yaşayan örneklerinden biri. Özellikle Bedesten civarındaki taş evler, 19. yüzyıldan kalma sağlamlığıyla hâlâ ayakta. Bu evler ustalıkla kesilmiş taş bloklarla örülmüş, çatı katları genellikle kerpiç ya da kiremitle tamamlanmış.
Bazıları hâlâ konut olarak kullanılıyor, bazıları ise depo ya da dükkân haline dönüştürülmüş durumda. Restore edilen birkaç örnek, bugün yöresel ürün dükkânı olarak hizmet veriyor.
Cumbalı Ahşap Konaklar: Ladik ve Havza’nın Sessiz Tanıkları
Bölge: Ladik ilçe merkezi, Havza ilçe içi
Malzeme: Gürgen, meşe, kestane
Detay: Çıkmalar, cumba, işlemeli kepenkler
Ahşap konaklar, Samsun’un yüksek rakımlı bölgelerinde sıkça görülür. Özellikle Ladik’teki eski evler, Karadeniz'in geleneksel ahşap işçiliğini en güzel haliyle yansıtır. Konaklar genelde iki katlı, alt katı depo veya ahır olarak kullanılmış, üst katı yaşam alanı.
Tavan süslemeleri, ahşap kepenkler ve işlemeli cumbalar bu evlerin en dikkat çekici yönü. Ancak ne yazık ki büyük bölümü bakımsızlıktan dolayı yıkılmak üzere. Bazı girişimler restorasyon başlattı ama henüz yetersiz.
Harabeler: Tarihin Sessizliğe Gömülmüş Tanıkları
Yer: Bafra kırsalı, Kavak yaylaları, Tekkeköy vadisi
Yapı türü: Yıkık Rum evleri, terk edilmiş çiftlikler, köy kiliseleri
Durum: Tamamen harabe, bazıları taş ocaklarına kurban gitmiş
Samsun’un kırsal bölgelerinde çok sayıda terk edilmiş yapı bulunuyor. Özellikle eski Rum köylerinde rastlanan harabeler, 1923 mübadelesinden sonra boş kalmış ve zamanla doğaya teslim olmuş durumda.
Tekkeköy’deki eski taş yapılar; mağara yerleşimleri, kilise kalıntıları ve ev yıkıntıları ile dolu. Bafra Ovası'nın kenarındaki terk edilmiş çiftlik evleri ise, tarımın geçmişteki gücünü ve terk edilişini gözler önüne seriyor.
Modern Tehdit: Betonlaşma ve Kayıp Miras
Samsun’un merkezinde yer alan pek çok tarihi ev, yerini çok katlı betonarme yapılara bırakmış durumda. Özellikle İlkadım ve Atakum ilçelerinde, kültürel miras niteliği taşıyan pek çok yapı ya yıkıldı ya da orijinalliğini kaybetti.
Tarihi mimari yok oldukça şehir, karakterini kaybediyor. Restore edilmeyen her konak, bir hikâyeyi daha beraberinde götürüyor.
Gelecek İçin Ne Yapılabilir?
- Tescilli evlerin envanteri güncellenmeli
- Restore edilecek yapılar için fonlar artırılmalı
- Mimari turizm rotaları oluşturulmalı (Vezirköprü – Ladik hattı)
- Üniversitelerle iş birliği içinde mimari belgeleme projeleri başlatılmalı
Daha fazla Samsun Haber için tıklayınız.
