Samsun, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminde yaşanan en önemli nüfus hareketlerinden biri olan 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi sürecinde önemli bir geçiş noktası oldu. Bu zorunlu göç, sadece insanların yer değiştirmesi değil; aynı zamanda kimliklerin, geleneklerin ve hayatların yeniden şekillenmesi anlamına geliyordu. Samsun da bu büyük değişimin sessiz tanıklarından biri oldu.
Samsun’un Göç Haritası: Kimler Geldi, Kimler Gitti?
Mübadele kapsamında Samsun’dan Yunanistan’a gönderilenler, çoğunlukla Rum Ortodoks inancına sahip Türk vatandaşlarıydı. Yerlerine ise Yunanistan’dan gelen Müslüman Türkler yerleştirildi. Gelenlerin büyük kısmı Selanik, Kavala, Drama, Girit ve Yanya gibi bölgelerden getirildi.
Bu göç dalgası sonucunda:
- Samsun’un birçok mahallesine mübadiller yerleştirildi
- Özellikle Atakum, Tekkeköy, Çarşamba ve Bafra gibi ilçelerde yeni yerleşim alanları kuruldu
- Tarım, hayvancılık ve zanaatkârlık gibi alanlara yeni bir dinamizm geldi
- Gelenler beraberlerinde mutfak kültürü, geleneksel kıyafetler ve yeni diller getirdi
Kültürel İzler ve Kalıcı Etkiler
Göç eden her aile, Samsun’un kültürel mozaiğine yeni bir taş koydu. Mübadele sonrası yerleşen ailelerin çoğu, bugünkü Samsun mutfağına ve yaşam tarzına önemli katkılar sağladı. Örneğin:
- Mübadil börekleri, Samsun’da sık yapılan lezzetlerdendir
- Geleneksel Girit düğün adetleri hâlâ bazı mahallelerde yaşatılır
- Rumlardan kalan taş yapılar, bazı bölgelerde hâlâ ayakta
Arşiv Belgelerinde Samsun ve Mübadele
Cumhuriyet Arşivleri, Samsun’a gönderilen ve Samsun’dan gönderilen kişilere dair kayıtları detaylı şekilde sunar. Ayrıca Samsun Valiliği’nin arşiv belgeleri ve mübadil derneklerinin kayıtları, bu döneme dair pek çok belgeyi barındırır.
Samsun’da yaşayan mübadil aileler, halen bu tarihsel süreci anmak ve unutturmamak adına çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. “Mübadele Anı Evi” kurulması yönünde zaman zaman girişimlerde bulunulmuştur.
Mübadele'nin Samsun’a Etkileri – Kısa Kısa
- 1923-1925 yılları arasında yoğun göç alındı
- Rum nüfus Yunanistan’a gönderildi
- Selanik ve Girit’ten gelen Müslüman Türkler yerleştirildi
- Tarımsal üretim çeşitlendi
- Kentte yeni mahalleler kuruldu
- Mutfak, müzik ve gündelik yaşamda yeni unsurlar benimsendi
