Tokat’ta yer alan Esentimur Türbesi, 14. yüzyıl Eretna Beyliği döneminde Emir Nureddin bin Sentimur için inşa edilmiştir. 700 yılı aşkın geçmişe sahip türbe, Anadolu taş mimarisinin özgün örneklerinden biri olmuştur.
Tokat il merkezinde yer alan Esentimur Türbesi, Anadolu Türk mimarisinin önemli örneklerinden biri olmuştur. Eser, 14. yüzyılın başlarında Eretna Beyliği döneminde inşa edilmiştir. Türbenin, Emir Nureddin bin Sentimur adına yaptırıldığı kaydedilmiştir. Halk arasında “Esentimur Dede” olarak bilinen bu şahsiyetin, Tokat ve çevresinde adaletli yönetimiyle tanındığı aktarılmıştır.
Eretna Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflamasının ardından Orta Anadolu’da kurulmuş bir Türk beyliği olmuştur. 1327-1381 yılları arasında hüküm süren bu beylik, Kayseri, Sivas ve Tokat çevresinde etkili olmuştur. Beylik döneminde yapılan yapılar, Selçuklu mimarisinin sade ve taş temelli üslubunu devam ettirmiştir. Esentimur Türbesi de bu dönemin karakteristik taş işçiliğini yansıtan nadir eserlerden biri olmuştur.
Tarih kaynaklarında Emir Nureddin bin Sentimur’un, Eretna Beyliği’nin ileri gelen komutanlarından biri olduğu belirtilmiştir. Tokat ve çevresinin idaresinde görev aldığı, bölge halkı tarafından saygı gören bir kişi olduğu kaydedilmiştir. 1314 yılında vefat ettiği, ölümünden sonra adına bugünkü türbenin inşa edildiği bilinmektedir. Emir Nureddin bin Sentimur’un kabri üzerine yaptırılan türbe, onun hatırasını yaşatmak amacıyla inşa edilmiştir. Türbenin kitabesinde adı açık şekilde yazılmış, yapının dönemin yöneticileri tarafından desteklendiği anlaşılmıştır.
Esentimur Türbesi kare plan üzerine kesme taştan inşa edilmiştir. Üzerinde sekizgen kasnak ve bu kasnak üzerine oturtulmuş bir kubbe yer almıştır. Duvar örgüsünde düzgün kesme taş kullanılmış, köşe birleşimleri dikkatli taş işçiliğiyle oluşturulmuştur. Türbenin giriş kapısı kuzey cephesine yerleştirilmiştir. Giriş açıklığının üzerinde yer alan kemer, taş blokların sıkıştırılmasıyla oluşturulmuştur. İç mekânda sade bir düzen hâkimdir. Sanduka bölümünde herhangi bir süsleme bulunmamaktadır. Ancak kubbe eteğinde geometrik izler ve kalem işi kalıntıları tespit edilmiştir. Doğu ve batı duvarlarında küçük pencere açıklıkları bırakılmıştır. Bu açıklıklar, iç mekâna sınırlı ışık geçişi sağlamıştır. Türbenin genel formu, 13. ve 14. yüzyıl geçiş döneminin mimari karakterini yansıtmıştır.
Türbe, Osmanlı döneminde de koruma altında tutulmuştur. 19. yüzyıl belgelerinde yapının onarıldığına dair kayıtlar yer almıştır. Bu dönemde kubbe taşlarının bir kısmının yenilendiği, duvar sıvalarının tazelendiği belirtilmiştir. Cumhuriyet döneminde Vakıflar Genel Müdürlüğü yapıyı tescil etmiş ve koruma altına almıştır. 20. yüzyıl ortalarında gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarında türbenin kubbesi ve duvar derzleri yenilenmiştir. Restorasyon sırasında özgün taş dokusu korunmuştur. Günümüzde türbe, Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü denetiminde kültür varlığı statüsünde korunmaktadır.
Esentimur Türbesi, Tokat halkı tarafından yüzyıllar boyunca ziyaret edilmiştir. Halk arasında “Esentimur Dede” olarak bilinen zatın dualarının kabul olduğuna inanılmıştır. Türbe, özellikle kandil ve bayram günlerinde yoğun ziyaretçi almıştır. Tokat halkı tarafından manevi bir değer taşıdığı kabul edilmiştir. Türbe, Tokat Meydan Mahallesi sınırlarında yer almıştır. Yakın çevresinde Selçuklu dönemine ait taş işleme kalıntılarına rastlanmıştır. Bu alanın geçmişte küçük bir külliye veya zaviye yapısına ev sahipliği yaptığı düşünülmüştür.
Ayrıca türbe yakınlarında 13. yüzyıldan kalma bir cami temeline ait izler bulunmuştur. Bu durum, Esentimur Türbesi’nin dönemin dini ve sosyal yaşamında merkezi bir konuma sahip olduğunu göstermiştir. Esentimur Türbesi, Anadolu’daki Eretna Beyliği döneminden günümüze ulaşan nadir yapılardan biri olmuştur. Bu özelliğiyle hem Türk-İslam mimarisinin sürekliliğini hem de Orta Anadolu’daki siyasi geçiş dönemini yansıtmıştır. Tokat’ta bulunan bu yapı, taş malzeme kullanımı ve sade süsleme anlayışıyla döneminin özgün mimari kimliğini korumuştur.
Kültür tarihçileri, türbenin 700 yılı aşkın süredir ayakta kalmasının yapım tekniği ve kullanılan malzemenin kalitesiyle doğrudan ilişkili olduğunu belirtmiştir. Bu durum, Eretna dönemindeki taş ustalığının gelişmiş seviyede olduğunu göstermiştir. Esentimur Türbesi, 2020’li yıllarda yapılan restorasyon sonrası ziyaretçilere açık hâle getirilmiştir. Yapının çevresi düzenlenmiş, bilgi panoları yerleştirilmiştir. Tokat Belediyesi ve Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün ortak çalışmasıyla alan koruma altına alınmıştır. Bugün türbe, Tokat’ın inanç turizmi rotaları arasında yer almıştır. Yerli ve yabancı ziyaretçiler tarafından yıl boyunca ziyaret edilmektedir. Yapı, hem mimari değeri hem de tarihî kimliği ile Anadolu mirasının önemli bir parçası hâline gelmiştir.
