İnsanlarda erkekliği belirleyen Y kromozomu, son yılların en büyük bilimsel tartışmalarından birinin merkezinde yer alıyor. Tartışmanın temelinde, Y kromozomunun uzun evrimsel süreç boyunca önemli miktarda gen kaybetmiş olması ve bu sürecin gelecekte neye evrileceği sorusu yatıyor. Bir grup bilim insanı Y’nin giderek zayıfladığını düşünüyor; karşıt görüş ise kromozomun artık sabitlendiğini ve yok olma tehlikesinin olmadığını savunuyor.
Y kromozomu yok mu oluyor iddiası nasıl başladı
Y kromozomuna dair tartışma, evrimsel biyolog Jenny Graves’ın 2002’de yaptığı hesaplamayla gündeme geldi. Graves, Y kromozomunun 300 milyon yılda genlerinin yüzde 97’sini kaybettiğini ve bu hızla devam ederse birkaç milyon yıl içinde yok olabileceğini öne sürdü.
Ancak Graves, bu öngörünün insanlığın sonuna işaret etmediğini belirterek, asıl odaklanılması gerekenin günümüzdeki çevresel tehditler olduğunu vurguladı.
Bazı türlerde Y kromozomu gerçekten yok oldu
Bilimsel örnekler, kromozom kaybının mümkün olduğunu gösteriyor. Bazı köstebek fare türleri ve dikenli sıçanlarda Y kromozomu tamamen ortadan kalkmış durumda. Bu türlerde erkekliği belirleyen genler başka kromozomlara taşınarak işlevlerini sürdürüyor.
Graves’a göre bu durum, insanlarda da benzer bir değişimin sessizce başlamış olabileceğini düşündürüyor.
Bilim dünyası ikiye bölünmüş durumda
1. “Y kromozomu çöküyor” görüşü — Jenny Graves
-
Gen kaybı milyonlarca yıldır devam ediyor.
-
Mevcut genlerin bir kısmı işlevsiz olabilir.
-
Y’nin “DNA hurdalığı” görünümü bozulmanın süreceğini gösteriyor.
-
Diğer türlerde Y’nin yok olması insanlarda da mümkün.
Graves, “Yeni bir varyant ortaya çıkarsa Y'nin yerini alabilir; hatta süreç başlamış olabilir ama fark etmeyebiliriz” diyor.
2. “Y kromozomu stabil” görüşü — MIT’den Jenn Hughes
-
Son 25 milyon yılda çok az gen kaybı yaşandı.
-
Primatlarda temel Y genleri korundu.
-
Güçlü doğal seçilim Y’nin kaybolmasını engelliyor.
-
“Bozulma durdu, Y artık güvenli” yorumu öne çıkıyor.
Hughes’a göre Y’nin işlevsel genleri hayati öneme sahip olduğu için kaybolmaları mümkün değil.
Graves ise aynı verilere farklı bir yorum getiriyor: “Korunumun sürmesi garanti değil; değişim bir anda başlayabilir.”
Y kromozomu nasıl bu hale geldi
X ve Y kromozomları evrimin erken dönemlerinde aynıydı. Y, erkek cinsiyetini belirleyen genleri taşıdıktan sonra X ile rekombine olmayı bıraktı. Bu süreç gen kaybına yol açtı ve bugünkü küçülmüş yapıyı oluşturdu. Y kromozomu artık atalarındaki genlerin yalnızca yüzde 3’ünü taşıyor. Her iki görüş de Y’nin yok olmasının ne zaman olacağı konusunda kesin bir tahmin yapılamayacağı konusunda hemfikir.
