Koyu mor rengi, yoğun aroması ve çileği andıran kokusuyla bilinen İsabella üzümü, Türkiye’de son yıllarda yeniden değer kazanan üzüm çeşitlerinden biri olarak öne çıkıyor. Halk arasında “kokulu üzüm” veya “Amerikan üzümü” olarak da adlandırılan bu tür, kökeni Amerika kıtasına dayanan bir çeşit olmasına rağmen, zamanla Türkiye’nin Karadeniz kıyılarında güçlü bir üretim kimliği kazanmıştır.
İsabella üzümünün kökeni ve yayılışı
İsabella üzümü, bilimsel olarak Vitis labrusca türüne aittir. 19. yüzyılın başlarında Amerika’dan Avrupa’ya getirilen bu üzüm, kısa sürede Avrupa’nın kuzey bölgelerinde yayılmış ve ardından Türkiye’ye ulaşmıştır. Karadeniz iklimi, bu üzüm türü için oldukça elverişlidir. Bölgenin nemli havası ve organik madde bakımından zengin toprak yapısı, üzümün kendine özgü kokusunu belirginleştiren doğal koşulları sağlar. Türkiye’de ilk olarak Giresun ve Ordu çevresinde yetiştirilmeye başlanan İsabella üzümü, bugün Samsun ve Rize illerinde de sınırlı ölçekte üretilmektedir. Özellikle Karadeniz kıyısındaki nemli hava, bu üzümün diğer türlerden daha aromatik olmasını sağlar.
Ürünün fiziksel özellikleri
İsabella üzümü, koyu mor veya siyaha yakın taneleriyle tanınır. Kalın kabuklu yapısı, meyvenin uzun süre dayanmasını sağlar. İç kısmı yumuşak, sulu ve belirgin aromaya sahiptir. En dikkat çekici yönü, olgunlaştığında yaydığı çilek kokusudur. Bu nedenle halk arasında “çilek üzümü” veya “kokulu üzüm” olarak anılır. Olgunlaşma dönemi genellikle eylül ayının ikinci yarısından ekim ortasına kadar devam eder. Hasat zamanı geldiğinde bağlarda belirgin bir koku oluşur. Bu karakteristik koku, üzümün diğer yerli türlerden kolayca ayırt edilmesini sağlar.
Yetiştirme koşulları ve üretim süreci
İsabella üzümü, serin ve nemli iklimleri sever. Bu nedenle Karadeniz sahil kuşağı bu tür için en uygun bölgelerden biridir. Toprak yapısında organik madde oranının yüksek olması, meyvenin hem aromasını hem rengini güçlendirir. Bağcılık genellikle küçük aile işletmeleri tarafından yapılır. Üreticiler, doğal yöntemlerle budama, havalandırma ve zararlı kontrolü uygular. Kimyasal ilaç kullanımı oldukça sınırlıdır. Bu durum, İsabella üzümünü ekolojik üretim açısından değerli kılar. Hasat genellikle sabah erken saatlerde yapılır. Üzümler güneş altında uzun süre bekletilmeden kasalara yerleştirilir ve aynı gün işlenir. Kalın kabuğu sayesinde taşıma sırasında zarar görmez.
Sofralıktan doğal içeceğe uzanan kullanım alanı
İsabella üzümü, sofralık olarak tüketilebildiği gibi işlenmiş ürünlerde de yaygın şekilde kullanılır. Özellikle pekmez, reçel, şıra ve doğal üzüm suyu üretiminde tercih edilir. Aromatik yapısı sayesinde bu ürünlerde belirgin koku ve renk elde edilir. Bazı bölgelerde ev yapımı sirke ve doğal içecek üretiminde de değerlendirilir. Avrupa’da şarap yapımında kullanımı, yüksek metanol oranı nedeniyle yasaklanmıştır; ancak Türkiye’de genellikle fermente edilmeden doğal içeceklerde kullanılmaktadır.
Besin değeri ve sağlık açısından önemi
İsabella üzümü, içerdiği zengin mineral ve antioksidan bileşenlerle besleyici bir meyvedir. Potasyum, kalsiyum, magnezyum ve demir yönünden zengindir. Kabuğunda yer alan fenolik bileşikler, antioksidan etkisiyle hücre yenilenmesini destekler. Düzenli tüketildiğinde bağışıklık sistemini güçlendirdiği, sindirim sistemini rahatlattığı ve enerji verdiği bilinir. Koyu renkli kabuğu, kalp ve damar sağlığını korumaya yardımcı doğal bileşenler içerir. Doğal şeker oranı yüksek olduğundan, diyabet hastalarının kontrollü tüketmesi önerilir.
Ekonomik ve kültürel değeri
İsabella üzümü, Türkiye’de büyük ölçekli bir üretim alanına sahip olmasa da, yerel ekonomide önemli bir yere sahiptir. Özellikle Karadeniz kıyısındaki köylerde üreticiler bu üzümü hem aile tüketimi hem de yerel satışlar için yetiştirir. Kimyasal ilaç kullanılmaması, ürünün doğallığını ve pazar değerini artırır. Yerel pazarlarda “kokulu üzüm” adıyla satılan ürün, son yıllarda artan doğal gıda talebi sayesinde yeniden ilgi görmeye başlamıştır. Ayrıca, bu üzümden yapılan pekmez ve üzüm suyu, bölgesel gastronomi etkinliklerinde tanıtılmaktadır.
Ünye’de tescillenen İsabella üzümü
İsabella üzümü Türkiye’nin birçok yerinde yetiştirilse de en bilinen üretim merkezi Ordu’nun Ünye ilçesidir. Ünye’nin nemli havası, yumuşak iklimi ve mineralli toprağı bu üzümün aromasını öne çıkarır. Türk Patent ve Marka Kurumu, “Ünye İsabella Üzümü” adıyla bu ürünü coğrafi işaretle tescil etmiştir. Tescil belgesi, sadece Ünye’de yetişen türleri kapsar ve ürünün hem bölgesel kalitesini hem kültürel değerini koruma altına alır. Ünye Belediyesi, üreticilerle birlikte bağ alanlarını genişletmek ve bu üzümü marka haline getirmek için çalışmalar yürütmektedir. Coğrafi işaret, hem üreticilere ticari avantaj sağlar hem de taklit ürünlerin önüne geçilmesini mümkün kılar. Bu yönüyle Ünye İsabella Üzümü, Karadeniz tarım mirasının korunmasında önemli bir örnek olarak görülür.
Geleceğe uzanan bir tarım mirası
İsabella üzümü, hem geçmişin bir geleneği hem de geleceğin tarımsal değeri olarak öne çıkmaktadır. Dayanıklı yapısı, doğal aroması ve yüksek besin değeriyle bu tür, organik üretim projelerinde değerlendirilmesi planlanan önemli bir yerel çeşit haline gelmiştir. Uzmanlar, İsabella üzümünün Karadeniz’in biyolojik çeşitliliğini temsil eden bir tür olduğunu, yerel iklim koşullarına uyumuyla sürdürülebilir tarım açısından büyük potansiyel taşıdığını ifade etmektedir. Kokusu, rengi ve dayanıklılığıyla dikkat çeken bu üzüm, artık yalnızca bir meyve değil, Karadeniz kültürünün simgelerinden biri olarak görülmektedir.
